یادگیری، نقطه محوری آموزش در همه نظامهای آموزشی است. همه رویکردها، الگو و روشهای طراحی و تدریس نیز به دنبال آنند تا یادگیری بهتر، آسان‌تر و ماندگارتری را ایجاد کنند. در این ارتباط، نقش کتاب و معلم از سایر عوامل مهم‌تر است. برای رسیدن به این پیامد، باید کتاب ویراسته و پیراسته تألیف کنیم و معلم حرفهای تربیت نماییم. در این ارتباط، کدگذاری و سبک‌شناسی می‌تواند نقشی مهم ایفا کند.
کدگذاری و سبک شناسی چیست؟
کدگذاری فرایند پردازش ذهنی است، با چیستی متن سر و کار دارد؛ به ما می‌گوید درس درباره چیست، مفاهیم مهم آن کدام است و جانمایه مطلب و جان کلام کجاست. کدگذاری فرایند فهمیدن و دریافتن یک متن یا پدیده است. سبک‌شناسی فرایند بیان یک مفهوم به شیوه‌های مختلف است؛ به ما می‌گوید چگونه می‌توان مطلبی را با شیوه‌ها و زبان‌های متفاوت بیان کرد یا انتقال داد.
گاهی که می‌گویید این نکته را چگونه بگویم یا آن مطلب را چگونه بیان کنم، دارید از سبک سخن می‌گویید. شاید بتوان گفت کد و سبک دو محور اصلی تدریس است؛ معلم همیشه فکر می‌کند چه تدریس کند و چگونه. دانش‌آموزان هم به این امر می‌اندیشند که نکات مهم کتاب درسی کدامند و چگونه بیان شده‌اند. کد، معنی و مفهوم درس را بیان می‌کند و سبک، نقش و کارکرد آن را. سبک به ما می‌گوید در متن چه اتفاقی افتاده است؛ جزئیات چیزی توصیف شده، واژه یا عبارتی تعریف شده، نکته‌ای بیان شده، چیزی توضیح داده شده، استدلالی صورت گرفته، فرایند حل مسأله‌ای بیان شده، دسته‌بندی و طبقه‌بندی صورت گرفته، شباهت‌ها و تفاوت‌ها بیان شده یا علیت و سببیت مد نظر بوده و … .
همچنین، سبک به ما می‌گوید که معلم چگونه تدریس می‌کند؛ مثلا کلی به جزئی یا برعکس، به صورت فرایندی یا طبقه‌بندی به گونه توضیحی یا توصیفی، با روش تشریحی یا مقایسه‌ای، با رویکرد جدلی یا سببی و … . دانش‌آموزان نیز از کدگذاری و سبک‌شناسی می‌آموزند که چه چیزی باید یاد بگیرند و چگونه، حتی می‌توانند حدس بزنند سوالات امتحانی از چه سبکی برخوردار است، چه نکاتی را مورد توجه قرار می‌‌دهد و چگونه باید به آنها پاسخ داد. دانش محتوایی آموزشی (Pedagogical Content Knowledge) که از جدیدترین الگوهای آموزشی جهان به حساب می‌آید نیز بر این دو محور است: چه تدریس کنیم؟ (What to Teach) و چگونه؟ (How to Teach).
الگوها و روشهای تدریس را بر چند گروه تقسیم کرده‌اند از جمله: الگوی تعاملی، اکتشافی، انتقالی، انفرادی و حل مساله (کتاب معلم، جلد دوم، 1398: 86). کدگذاری و سبک‌شناسی با الگوی تعاملی و اکتشافی سازگار است و اساسا موجب ایجاد گفتگو، ارتباط و تعامل بیشتر در کلاس و کشف و کنجکاوی در دانش‌آموزان می‌شود.
سبک نیز می‌تواند سخت یا ساده باشد و در انتقال مفاهیم نقش مهمی ایفا کند. همواره سبک‌های روایی، توصیفی، تمثیلی، داستانی و نمایش‌نامه‌ای برای تدوین کتاب، طرح درس روزانه و تدریس جالب‌تر و جذاب‌تر است. ما می‌توانیم حتی سبک کتاب‌های درسی را در هنگام تدریس کمی تغییر دهیم و مطالب را با استفاده از سبک‌های مانند فرایندی، طبقه‌بندی و مقایسه‌ای ساده نماییم (کتاب معلم، جلد اول، 1398: 228-231). زبان‌شناسی و سبک‌شناسی نوین به ما می‌گوید که درک و فهم مساله‌ای زبانی است نه ذهنی؛ یعنی اینکه اگر مخاطب ما مطلبی را متوجه نشود، ما آن مطلب یا منظورمان را خوب بیان نکرده‌ایم. به نظر نگارنده، اگر کدها و سبک‌های کتاب درسی استخراج شود و معلمان با این دو مقوله به خوبی آشنا شوند، امکان تغییرات قابل ملاحظه‌ای در جریان آموزش پدید خواهد آمد. ما برای اطمینان از اثرگذاری کدگذاری و سبک‌شناسی، کارگاه‌های مختلفی در مناطق آموزش و پرورش تهران، خراسان و اصفهان برای بیش از 1000 نفر از معلمان و دانش‌آموزان به صورت آزمایشی برگزار کردیم و به نظریه‌ورزی پرداختیم. درخواست‌ها، یافته‌ها و نتایج کارگاه‌ها ما را بر آن داشت تا دست به کدگذاری و سبک‌شناسی برخی از کتاب‌های درسی دوره ابتدایی بزنیم. در این طرح، غربال کردن و استخراج کدها و سبک‌های متون درسی با استقبال فراوان روبرو شد. در مشاهدات، مصاحبه‌ها، گفتگوها و پرسشنامه‌های مختلف، معلمان اظهار کردند که سبک‌شناسی و کدگذاری تغییر مهمی در آموزش در ایران ایجاد خواهد کرد. در اجرای این طرح گسترده، باید از مناطق و ادارات آموزش و پرورش تشکر کنیم که امکانات اجرای طرح را فراهم نمودند. همچنین از پشتیبانی بی‌دریغ جامعه یاوری فرهنگی بسیار سپاسگزاریم. امیدواریم کتاب‌های سبک‌شناسی و کدگذاری مقطع ابتدایی بتواند انتظارات مدارس و معلمان عزیز را فراهم کند و موجب یادگیری بهتر و آسان‌تر گردد.
تَوَلد کتاب‌های کدگذاری و سبک شناسی
با پیش گفته‌های ضرورت موضوع کتاب‌های کدگذاری و سبک شناسی در ارتقای سطح مهارت‌های معلمین ارجمند بر آن شدیم تا محتوای فاخر تولید شده در کارگاه‌های توانمندسازی معلمان که در بخش قبلی به تفضیل به رشته تحریر درآمد را تالیف، طراحی و بازنویسی نماییم. این تالیفات در قالب 24 جلد کتاب در پایه‌های اول تا ششم ابتدایی و با عناوین دروس فارسی، نگارش، ریاضی و علوم آماده چاپ و انتشار می‌باشند.
تاریخ: 2 بهمن‌ماه 1400